Rosacea dərinin qızarması , teleangioektaziyalar (dəridə kapilyarların genişlənməsi) və sızanaqlara bənzər papul və pustullarla xarakterizə olunan xroniki dəri xəstəliyidir. Xəstəlik kəskinləşmə və remissiya dövrlərinin dəyişməsi ilə xarakterizə olunur.
Əsasən üzdə lokallaşır: alında, burunda və çənədə. Nadir hallarda — boyun, sinə, baş dərisi və ya qulaqlarda da görünə bilir.
xəstəlik gözlərin və göz qapaqlarının konyuktivasında da müşahidə oluna bilər.
Başın tüklü hissəsi,qulaqlar,epiqastrik bölgə də (çox nadir) rozasea görülə bilər.
Rosacea dərinin genetik xüsusiyyəti, qan damarlarının strukturu və onların reaktivliyi nəticəsində yarana bilir. xəstəlik dermatoloji xəstəliklərin 5-7% -ni təşkil edir, lakin son vaxtlar belə xəstələrin sayı artmışdır.
Xəstə dəridə bir problem olduğundan şübhələnmir, çünki simptomlar səpgilərə bənzəyir. Diaqnozun təyin edilməsində çətinlik, sızanaq və rosaceanın eyni anda bir insanda mövcud ola bilməsidir. Yalnız, sızanaq daha gənc yaşda, rosacea isə 30-50 yaş arası insanlarda daha çox rast gəlinir. Sızanaqlar yaşla yox ola bilir, lakin rosacea isə əksinə yaşla əlaqədar olaraq əmələ gəlir.
Xəstəlik həm kişilərə, həm də qadınlara eyni dərəcədə təsir göstərir. Kişilərdə daha az rast gəlinir, lakin daha ağır formada baş verir. Uşaqlarda bu xəstəlik nadirdir.
Rosaceanın səbəbləri:
Rozaseanın dəqiq səbəbləri hələ müəyyən edilməmişdir. Əsas versiyalardan biri xəstəliyin genetik olması və səthi yerləşmiş kiçik damarlarda(arteriollarda) dəyişiklikərin baş verməsidir.
Rosaceanın meydana gəlməsinə təsir edən amillər:
Xarici amillər:
ədviyyatlı yeməklərdən sui-istifadə;
isti içkilər içmək (60˚ və yuxarı)
kortikosteroid dərmanların istifadəsi; (steroid rosacea)
aqressiv tərkibli kosmetika;
müəyyən dərmanların qəbulu;
həddindən artıq insolyasiya, ultrabənövşəyi şüalara məruz qalma;
güclü külək;
çox yüksək və aşağı temperaturlara məruz qalma;
spirtli içkilərdən istifadə;
Daxili amillər:
mədə-bağırsaq traktının xəstəlikləri; (xroniki, qastrit, xroniki kolit, xroniki xolesistopankreatit)
endokrinoloji xəstəliklər:
immun sistemindəki neyrovegetativ və mikrosirkulyativ pozğunluqlar;
periferik qan təchizatının funksional çatışmazlığı;
Rosacea çox vaxt özünü 30-40 yaşlarda göstərir. 40 yaşdan sonra qadınlarda simptomların təzahürü tez-tez menopauza ilə əlaqələndirilir. 50 yaşdan sonra və uşaqlıqda xəstəliyin ilkin inkişafı olduqca nadirdir.
Xəstəliyin inkişafında genetik amil mühüm rol oynayır. Rosacea qan damarlarının struktur xüsusiyyətləri ilə əlaqəli ola bilər. Tədqiqatlar göstərdi ki, 40% hallarda xəstəlik, xəstələrin qohumlarının anamnezində olur.
Rosaceanın təsnifatı:
Rosacea kəskinləşmə və remissiya dövrləri ilə bərabər xroniki bir xəstəlik olmasına baxmayaraq,onun patoloji prosesinin inkişafında 5 mərhələ var:
Üzün mərkəzi hissəsinin keçici eriteması;
Qısa qızartı epizodları;(qəflətən yaranır və nəticə vermədən yox olur.)
Davamlı eritema və teleangioektaziya;
Papulların yaranma mərhələsi: Dəridə papullər əmələ gəlməyə başlayır.
Pustulların əmələ gəlmə mərhələsi:
Pustullar yaranmağa başlayır.
İnfiltrativ mərhələ:
Dəridə ödem və lifli-hipertrofik dəyişikliklər meydana gəlir.
Rosaceanın dörd alt növü var:
Eritematoz teleangioektatik rosacea.
Davamlı, teleangioektaziya və qabarmaya çevrilən keçici eritema varlığı ilə özünü göstərir.
Papulo-pustular rosacea:
Dəridə papul və pustullarin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur.
Fimatoz rosacea:
Dərinin qalınlaşması, xarakterik kələ-kötür səth görünüşü və burunda, alında, çənədə, qulaqda, göz qapağında pineal böyümələrin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur.
Oftalmik rosacea:
Xəstəliyin hər hansı bir mərhələsində baş verə bilər (ehtimal var ki, hətta dəri simptomları başlamazdan əvvəl) və müxtəlif göz patologiyaları ilə xarakterizə olunur. Daha tez-tez blefarit (göz qapaqlarının iltihabı) və ya konyuktivit (gözün selikli qişasının iltihabı) əmələ gəlir. Bəzi hallarda isə meibomitis (göz qapaqlarının kənarları boyunca yerləşən meibom vəzlərinin iltihabı) yaranır. Ağır hallarda keratit, sklerit və iridosiklit də inkişaf edir.
Rozaseanın atipik formaları:
Qranulomatoz (lupoid);
Açıldıqdan sonra dəridə izlər buraxa bilən sıx sarımtıl papulların (qranulomaların) varlığı ilə xarakterizə olunur.
Rosacea simptomları:
Xəstəliyin təzahürləri xəstəliyin inkişaf mərhələsindən asılıdır.
Eritematoz mərhələ:
Üzdə (alın, burun, yanaqlar), nadir hallarda döş qəfəsində hiperemiya və teleangioektaziya sahələri görünür və bir neçə gün davam edə bilir və tədricən hiperemiya əlamətlərinin sayı və müddəti artır. Hiperemiya daha parlaq olur, bəzən mavi bir rəng əldə edir. Qabarma görünür. Xəstədə simptomların lokalizasiyasında yanma hissi yaranır.
Papulyar (pustular) mərhələ:
Hiperemiya ilə paralel olaraq, çoxlu ağımtıl qruplaşmış kiçik papullar və pustullar əmələ gəlir.Əsas lokalizasiya burun və nazolabial qıvrımlardır, sonradan çənə və alına yayılır. Semptomlar bir neçə həftə davam edir.
Ağır formalarında dərinin qabarması görünə bilər, bu ən çox qaşlar arasındakı sahədə baş verir. Proses baş dərisinə yayıldığı zaman şiddətli qaşınma istisna olmaqla, xəstə narahatlıq hiss etmir.
Papulyar-nodulyar mərhələdə,səpmə elementlərinin artması və birləşməsi baş verir, bu proses düyünlərin və lövhələrin meydana gəlməsi ilə müşayiət olunur. Sonrakı fibroz isə yağ vəzlərinin mümkün hiperplaziyasıdır. Dəri üzərində «portağal qabığının» təsiri müşahidə olunur, tuberosity tədricən burun, qulaq, alın relyefinin formasının dəyişməsinə gətirib çıxarır.
Üzdə rosaceanın atipik formalarının təsnifatı:
Qranulomatoz (lupoid) forma: Ağızda və gözlərdə lokallaşmış, aydın sərhədləri olan 2-4 mm-lik qırmızı-qəhvəyi papullar,tək və ya çoxlu ola bilər.
Konqlobat forması:
2 sm-ə qədər böyük düyünlər, qəhvəyi və ya mavi rəngə malik ola bilir.
Fulminant forma:
Birdən çox elementin görünüşü: papullar, pustullar, düyünlər. Maviyə çalan ödem və hiperemiya xarakterik olur.Üstünlük təşkil edən lokalizasiya — alın, çənə, yanaqlardır. Ağır formada davam edir və müalicəsi çətindir.
Limfoödem:
Xroniki iltihab nəticəsində birləşdirici toxumanın böyüməsi ilə əlaqəli üzün orta hissəsinin siyanotik eriteması və şişməsi ilə ortaya çıxır.Çox nadir hallarda baş verir.
Oftalmik rosacea:
Gözlərdə iltihabi proses baş verir: keratit, konyuktivit, blefarit, xalazion və s.
Rosaceanın diaqnozu:
Zəruri diaqnostik üsullar dermatoloqun geniş konsultasiyası, anamnez, dermatoskopiya və vizual müayinə nəticəsində müəyyən edilir.
Rozaceanı göstərən əsas əlamət, gözün ətrafındakı dərini əhatə etməyən üzün mərkəzi zonasının davamlı,uzun müddətli (ən az üç ay) eritemasıdır.
Əsas diaqnostik meyarlar:
qeyri-sabit eritema;
davamlı eritema;
rosacea;
papullar və ya pustullar.
Əlavə əlamətlər olaraq:
göynəmə və qaşınma hissi və üzün şişməsi;
quru dəri;
iltihablı elementlərin olması;
göz zədəsi;
fimatoz böyümələr;
Diaqnoz qoymaq üçün ən azı iki meyar olmalıdır.
Oxşar simptomları olan xəstəlikləri (müxtəlif dermatitlər, sistematik birləşdirici toxuma xəstəlikləri və s.) istisna etmək, həmçinin xəstəliyin əsas triggerlərini aydınlaşdırmaq üçün əlavə instrumental və laboratoriya tədqiqatlarına ehtiyac var. Müalicə taktikasının müəyyənləşdirilməsi alınan məlumatlardan asılıdır.
Rosaceanın əsas diaqnozu kimi bunlardan istifadə olunur:
dəri hissəciyinin mikroskopiyası;
pustulların möhtəviyyatının müayinəsi; (ikincili bakterial infeksiyanı istisna etmək üçün)
sistematik birləşdirici toxuma xəstəliklərinin markerləri üçün qan testi;
doppleroqrafiya; (qan axınının sürətindəki dəyişiklikləri qeyd etməyə imkan verir).
Differensial diaqnoz:
Rosaceanı oxşar simptomları olan digər xəstəliklərdən ayırd etmək vacibdir: sızanaqlar, demodikozlar, sistematik qızartı, perioral dermatit, seyborik dermatit, dəri sarkoidozu, xroniki fotodermatoz.
Müalicənin effektivliyi diaqnozun düzgünlüyündən asılıdır.
Rosacea müalicəsi:
Effektiv rosacea müalicəsinin vacib komponentlərindən biri üz dərisinə düzgün qulluq və profilaktikadır.
İlıq su ilə yuyunun,günəşə uzun müddət məruz qalmaqdan çəkinin, ən azı 30 SPF filtrli kremlərdən istifadə edin.
Soyuq havalarda qorunmaq üçün yağlı kremlərdən istifadə edin.
Hamam və saunalardan çəkinin.
Uzun və intensiv fiziki fəaliyyətdən imtina edin.
Xüsusilə steroid rosacea müalicəsində hormonal komponentləri olan kremlərdən istifadə etməyin.
Kosmetikada vazodilatatorlar, spirtlər, ağır yağlar olmamalıdır.
Terapiyanın müvəffəqiyyətini təmin etmək üçün pəhriz də vacibdir. Rasiondan ədviyyatlı, duzlu və hisə verilmiş yeməkləri çıxarmaq, spirtli içkilər, qəhvə və dəmli çay içməmək tövsiyə olunur. Daha çox tərəvəz və meyvələr, ağartı məhsulları istifadə etmək tövsiyə olunur. Yeməyi isti yemək qadağandır.
Simptomları təhrik edən əsas mənbəni tapmaq və onlara səbəb ola biləcək bütün halları istisna etmək lazımdır. Kəskinləşmə zamanı səbəb-nəticə əlaqəsini müşahidə edin. Bunu etməklə, həkimə ,sizin üçün fərdi və ən yaxşı müalicəni seçməkdə kömək edəcəksiniz.
Rosacea üçün tibbi müalicə:
Dərman terapiyas ,xəstəliyin gedişatının mərhələsini, müddətini, xüsusiyyətlərini, simptomların ağırlığını nəzərə alaraq təyin edilir. Yaranmış elementlərin iltihablı olması halında antibakterial terapiya təyin edilir. Ümumiyyətlə,rosaceanın ağır formalarında tez-tez geniş spektrli antibiotiklər təyin edilir.
Qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar iltihab prosesini dayandırmaq üçün istifadə olunur və nəticə olmadıqda qlükokortikosteroidlərə müraciət edilir.Yağ vəzlərinin fəaliyyətini azaldan və dərinin keratinləşməsini normallaşdıran dərmanlar tövsiyə edilə bilər.
Rosacea üçün xüsusi kremlər və məlhəmlər təyin edilir. Onlar antiinflamatuar, antimikrobial, dekonjestan, quruducu və müalicəvi təsirə malik olmalıdırlar.
Antibakterial xarici agentlər tez-tez metronidazol ehtiva edir və pustulları aradan qaldıraraq irinli proseslərin əksər patogenləri ilə effektiv şəkildə mübarizə aparır.
Qeyri-dərman müalicəsi:
lazer terapiyası;
IPL terapiyası;
mikrocərəyan terapiyası;
kriyoterapiya;
Lazer terapiyasının (fototerapiya) işləmə prinsipi lazer şüasının genişlənmiş damarlara təsiridir, nəticədə onların büzüşməsi baş verir və simptomlar yox olur. Davamlı bir nəticə əldə etmək üçün bir neçə seans tələb olunur.
Lazer terapiyası hərtərəfli rosacea müalicə planının bir hissəsidir. Bu daha sabit və uzunmüddətli remissiyaya nail olmağa kömək edir.
Kriyoterapiya da rosacea üçün effektiv müalicələrdən biridir. Bu, iltihabı və narahatlığı aradan qaldırmağa, dəridə mikrosirkulyasiyanı və metabolik prosesləri bərpa etməyə kömək edir.
Rosacea risk qrupları:
Rosacea genetik olaraq təyin olunan bir xəstəlikdir, əgər qohumlar bu xəstəlikdən əziyyət çəkirsə, rozasea xəstəliyi ehtimalı artmaqdadır.
Risk qrupuna aşağıdakı kimi həyat tərzi olan insanları da daxil etmək olar:
həddindən artıq günəşlənən və günəşdən qoruyucu istifadə etməyən insanlar;
hamam və saunadan sui-istifadə edən insanlar;
tez-tez kosmetika dəyişdirən və düzgün gündəlik qulluq vasitələri seçməyən insanlar;
tez-tez istidən,soyuq iqlimə səyahət edən və ya həddindən artıq temperatur dəyişikliklərinə məruz qalan insanlar;
alkoqol və tütündən istifadə edən insanlar;
allergik reaksiyalara meylli quru dərisi olan insanlar;
mədə-bağırsaq xəstəlikləri olan insanlar;
Rosaceanın qarşısının alınması:
Xəstəliyin qarşısının alınması, ilk növbədə keyfiyyətli vaskulyar terapiya almaqdan, həmçinin xəstəliyə səbəb olan amillərin təsirini minimuma endirməkdən ibarətdir.
güclü külək və şaxtalara məruz qalmağı minimuma endirmək, qoruyucu vasitələrdən istifadə etmək;
solaryumu istisna etmək; maksimum günəş aktivliyi dövründə birbaşa günəş şüası altında olmamaq, SPF qoruyucusu olan kosmetika tətbiq etmək, geniş kənarlı papaqlar qoymaq;
hamam və saunadan imtina etmək;
tətil üçün mülayim sərin iqlimi olan ölkələri seçmək;
otaqda optimal temperatur və nəmlilik təmin etmək;
yeməkdə ədviyyatlı, yağlı və qızardılmış qidaların mövcudluğunu minimuma endirmək, isti yeməklər və içkilər qəbul etməmək;
alkoqol və siqaretdən çəkinmək;
aqressiv estetik prosedurlardan imtina etmək,kimyəvi və mexaniki pilinqlər ,dermabraziya etdirməmək;
həssas dəriyə uyğun yuyucu vasitələr istifadə etmək, spirt və digər qıcıqlandırıcı komponentləri olmayan yumşaq qulluq vasitələri əldə etmək;
Xəstəliyin artmasına müəyyən dərmanların qəbulu təsir edirsə, onların dəyişdirilməsi ilə əlaqədar həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.
Rosacea müalicəyə yaxşı cavab verir, əksər hallarda xəstəliyin gedişatını uğurla idarə etmək olar.
Dermatoloqun peşəkarlığı,müalicə və profilaktika üçün bütün tövsiyələrə əməl olunması sayəsində sabit,uzunmüddətli remissiyaya nail olmaq mümkündür.