Herpetik infeksiya (xalq arasında herpes kimi tanınır) herpes virusunun yaratdığı yoluxucu xəstəliklər qrupudur. Bu infeksion agentin bir çox növləri var, lakin xəstəliyin əksər halları herpes simplex virusları ilə əlaqələndirilir.Bədənə bir dəfə daxil olan infeksiya daimi olaraq qalır , ümumi və ya yerli immunitetin zəifləməsi ilə klinik təzahürlərə səbəb olur. Həkimə vaxtında müraciət etmək və herpesin müalicəsi ,infeksiyanın yayılmasının qarşısını alacaq, onun simptomlarını azaldacaq və xəstənin vəziyyətini yaxşılaşdıracaqdır.
Herpetik infeksiya xəstəliyi haqqında:
İnsanların 90%-dən çoxu herpes simplex virusuna yoluxur. Xəstəlik dərinin və selikli qişanın, xüsusən də ağız boşluğunun, dodaqların (I tip), xarici cinsiyyət orqanlarının (II tip) zədələnməsinə səbəb olur.
Yoluxmuş şəxsin həmişə başqalarını yoluxdurma təhlükəsi vardır. Virus yoluxmuş şəxsin bədəninin hər hansı bioloji mayesində (tüpürcək, qan, vaginal ifrazat və s.) ola bilər. İnfeksiyanın maksimum konsentrasiyası xəstəliyin klinik cəhətdən aşkar edilməsi mərhələsində suluqların partlaması baş verir,buna görə də bu dövrdə virusun başqalarına ötürülməsi ehtimalı çox yüksəkdir.
Herpetik infeksiya növləri:
Semptomların yayılmasından asılı olaraq, herpetik infeksiyanın 4 mərhələsi vardır:
- gizli (patologiyanın xarici əlamətləri olmadan daşınma);
- lokallaşdırılmış (1 fokus);
- ümumi (2 və ya daha çox səpgi ocaqları);
- ümumiləşdirilmiş (integumentar toxumaların və daxili orqanların çoxsaylı lezyonları).
Herpetik infeksiyasının ağırlıq dərəcələri:
- zəif;
- orta;
- ağır (fəsadlarla müşayiət olunur).
Xüsusiyyətlərinə görə, herpes anadangəlmə, qazanılmış, birincil və təkrarlanan ola bilər.
Klinik mənzərəyə görə xəstəliyin tipik və atipik formaları vardır. Tipik formalara bu lokalizasiyaların zədələnmələri daxildir:
- göz;
- həzm orqanlarının selikli qişaları;
- dəri;
- sinir sistemi;
- daxili orqanlar;
- cinsiyyət orqanları;
Atipik formaları bunlardır:
- abortiv herpes(parlaq bir klinik şəkil inkişaf etmir, simptomlar ilkin mərhələdə geriləyir);
- ödemli (əsas simptom toxumaların şişməsidir);
- zosteriform (səpgilər, herpes zosterdə olduğu kimi, sinirin gedişi boyunca müəyyən edilir);
- hemorragik (qanlı möhtəviyyatı olan suluqlar);
- eroziv-ülseratif (açılmış suluqların yerində eroziya və xoralar əmələ gəlir);
- ülseratif-nekrotik (partlamış suluqlar toxuma nekrozu sahələrini tərk edir);
- rupioid (bakterialaşmış viral infeksiya);
- yayılmış (səpgilər bədənin müxtəlif hissələrində eyni vaxtda lokallaşır);
- köçəri (hər növbəti residivdə səpgilər bədənin yeni bir hissəsində baş verir);
- Kaposinin herpetiform ekzeması (bir-biri ilə birləşən, bədənin səthinin çox hissəsini tutan kütləvi səpgilər).
Herpetik infeksiyanın simptomları:
Herpes infeksiyasının böyük əksəriyyəti asemptomatik şəklildə baş verir. Risk faktorlarının təsiri altında xəstəliyin klinik təzahürləri yaranır.
Herpes tip 1 və 2 dodaqlarda, ağız boşluğunun selikli qişasında, burun qanadlarında, xarici cinsiyyət orqanlarında,daha nadir isə bədənin digər nahiyələrində görünməsi ilə xarakterizə olunur.Əvvəlcə xəstənin dərisinin zədələnmiş bölgəsində qaşınma, göynəmə yaranır,sonra qızarıqlıq müşahidə olunur və suluqlar əmələ gəlir.
Qabarcıqların ölçüsü arta və birləşmiş ola bilər, qeyri-bərabər kənarlı diametri 1,5 smdən çox kameralı suluqlar da meydana gələ bilər. Suluqlar qaşınır, xəstələr toxunduqda batma, ağrı hiss edirlər. 3-4 gündən sonra dəridə yerləşən qabarcıqlar açılır, 5-7 gündən sonra qeyri-sabit piqmentasiyalı boz-sarı qabığın meydana gəlməsi ilə tədricən yox olur. Selikli qişalarda və ya dərinin nəmli bölgələrində lokallaşmış və partlamış qabarcıqlar parlaq və qırmızı olan, ağrılı, qaşıntılı eroziyalar əmələ gətirir, onların sağalması daha uzun çəkir.
Yanaqların, dodaqların, diş ətlərinin selikli qişasının çoxsaylı lezyonları -herpetik stomatitdir.
Genital herpes zamanı inguinal limfa düyünlərinin ölçüsündə və ağrısında artım müşahidə oluna bilər.
Xəstəlik əksər hallarda xəstənin ümumi vəziyyətində ağırlaşma əmələ gətirmir, lakin klinik cəhətdən ağır vəziyyətlərin yaranması, xüsusən də immun çatışmazlığı olan xəstələrdə qızdırma, ümumi zəiflik və digər intoksikasiya əlamətlərinə görülməsi müşahidə oluna bilər.
Herpes əlamətlərinin təkrarlanmasına səbəb olan amillər:
- kəskin yoluxucu xəstəliklər;
- ağır somatik xəstəliklər;
- ultrabənövşəyi radiasiyaya uzun müddət məruz qalma (günəş şüaları altında, solaryumda);
- iqlimin, saat qurşaqlarının kəskin dəyişməsi;
- həddindən artıq iş yükü və istirahət rejiminə əməl edilməməsi;
- yuxu pozğunluğu, yuxusuzluq;
- irrasional, balanssız qidalanma;
- stress;
- hormonal pozğunluqlar.
Herpetik infeksiyaların səbəbləri:
Xəstəliyin törədicisi herpes simplex virusudur (HSV). I tip HSV əsasən labial (dodaqlarda, dəri və üzün selikli qişalarında), II tip — genital herpes (xarici cinsiyyət orqanlarının) əmələ gəlir.
HSV DNT tərkibli virusdur, dəri və selikli qişalara yapışmaq, zədələnmiş hüceyrələrdə aktiv şəkildə çoxalmaq qabiliyyətinə malikdir, bu prosesin heç bir əlaməti yoxdur.
HSV tip I əsasən tüpürcəklə hava damcıları və təmas (söhbət zamanı, öpüşlə), HSV II tip — cinsi əlaqə zamanı ötürülür. Hər iki növ herpesin məişətdə təmas zamanı, yoluxmuş qanla, anadan dölə,qanla (5%) və ya doğuş zamanı (95%) ötürülməsi mümkündür.
HSV tip II onkogen xüsusiyyətlərə malikdir və HİV infeksiyasına yoluxma və yayılma ehtimalını artırır.
Diaqnostika:
Simptomların müşahidəsi və herpesin müalicəsi üçün dermatoveneroloqa, infeksonistə və ya terapevtə mürəciət edilməlidir.
Əvvəlcə mütəxəssis xəstə ilə danışır — şikayətləri öyrənir, xəstənin anamnezini toplayır. Sonra obyektiv müayinə aparır — xəstənin dərisini araşdırır, herpes infeksiyasının mövcudluğunu müəyyən edir. Həkim,sadəcə,xəstənin göstərdiyi bölgəni (məsələn, dodaqlar) deyil, eləcə də bədənin bütün nahiyələrini də yoxlamalıdır. Beləliklə, o, fərqli bir lokalizasiyadakı ilkin əlamətləri və ya başqa bir patoloji prosesin təzahürlərini aşkar edə bilər. Diaqnozu təsdiqləmək üçün xəstəyə təyin edilə bilər:
- ümumi klinik qan analizi ;
- qanın biokimyası (infeksiyanın ağır formalarında qaraciyər fermentlərinin
- konsentrasiyasının artması, patoloji prosesin ümumiləşdirilməsi);
- qanın ferment immunoanalizi (ELISA) (IgG və IgM titrində HSV tip I və ya II-ə qədər artım göstərəcək);
- PCR biomaterialı (virusun genetik materialı aşkar ediləcək).
Dəqiq diaqnoz uğurlu müalicənin açarıdır. Həkim herpetik infeksiya və ona bənzər xəstəliklər — suçiçəyi, qızartı, enterovirus, stafilokokk dəri infeksiyası arasında hərtərəfli differensial diaqnoz aparmalıdır.
Herpetik infeksiyanın müalicəsi:
Herpes infeksiyasının ağırlaşmamış hallarında ambulator müalicə aparılır.Xəstəliyin digər ağır və mürəkkəb formalarına məruz qalmış xəstələrin stasionar müalicəyə ehtiyacı vardır.
Yetkinlərdə herpesin müalicəsinin əsasını HSV-yə qarşı təsirli olan antiviral dərmanlar istifadə edilir.
Qarşısının alınması:
Xəstəliyə yoluxma riskini azaltmaq və xəstəliyin təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün aşağıdakı tövsiyələrə əməl etmək lazımdır:
- sağlam həyat tərzi (iş və istirahət rejiminə əməl etmə,gündəlik fiziki fəaliyyət, balanslaşdırılmış pəhriz, kifayət qədər yuxu);
- stresi minimuma endirmək;
- yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması və vaxtında müalicəsi;
- xroniki somatik xəstəliklərin gedişatına nəzarət;
- orqanizmin fəaliyətinin vacib göstəricilərini (qan təzyiqi, xolesterol və qanda qlükoza səviyyəsi və s.) məqbul həddə saxlamaq;
- birbaşa günəş işığına uzun müddət məruz qalmamaq;
- hipotermiyadan qaçınmaq;
- cinsi əlaqə zamanı qoruyucu vasitələrin (prezervativ) istifadəsi.
HSV-yə qarşı peyvənd bədəndə artıq mövcud olan herpes infeksiyasının residivlərinin inkişafının qarşısını almağa kömək edəcəkdir.
Reabilitasiya:
Sağlam həyat tərzi, immunitetin güclənməsinə müsbət təsir göstərən fizioterapiya üsulları (lazer terapiyası, ultrabənövşəyi şüa, infraqırmızı şüa) və klimatoterapiya reabilitasiya üçün yaxşı vasitələrdəndir.