Hiperkeratoz, dərinin səthində sıx papulaların əmələ gəlməsi və ya diffuz qalınlaşma ilə xarakterizə olunan patoloji keratinizasiyadır.
Xəstəlik haqqında
Hiperkeratoz təbəqəli skuamoz epitelin reaktiv vəziyyətidir. Buna görə əsasən dəriyə təsir edir. Selikli qişada yalnız laylı skuamöz epitel ilə örtülmüş bölgələrdə əmələ gələ bilər.
Hiperkeratoz, dərinin və ya selikli qişanın məhdud bölgələrində patoloji keratinizasiya müşahidə edildikdə yarana bilər. Diffuz (yayılmış) keratoz ümumi dəri lezyonlarına səbəb olur. Keratomların bədəndəki lokalizasiyası fərqli ola bilər-qoltuqaltı, ayaq,bud, diz, çiyin, üz (alında, göz qapaqlarında, yanaqlarda), burun zonası və s.
Hiperkeratoz növləri
Klinik baxımdan aşağıdakı hiperkeratoz növləri vardır:
follikulyar-həddindən artıq keratin istehsalı və saç follikullarının ifrazat kanallarının tıxanması ilə epidermal hüceyrələrin vaxtından əvvəl keratinizasiyası ilə müşahidənedilir(tıxanmış follikullar qaz dərisini xatırladan,çoxlu sızanaqlara bənzəyir);
parafollikulyar — epidermis hüceyrələrində keratinin vaxtından əvvəl əmələ gəlməsi membranının bütünlüyünün pozulmasına və iltihablı reaksiyanın sonrakı inkişafı ilə lentikulyar və ya miliar keratomların dermisə daxil olmasına səbəb olur;
aktinik-keratozun bu variantı prekanseroz prosesə aiddir və keratinləşdirici hüceyrələrin atipiyası ilə xarakterizə olunur;
seboreik-(Seboreik keratoma) epidermisin bazal hüceyrələrinin fərqlənməsinin pozulması ilə əlaqəli xoşxassəli bir şişdir;
plantar-keratinizasiya ayaqlarda inkişaf edir və artan mexaniki yüklə əlaqələndirilir (risk faktorları piylənmə, skelet sisteminidəki dəyişikliklər)
subungual-tez-tez göbələk düşən dırnaq mayasının qalınlaşması baş verir.
Hiperkeratozun simptomları
Hiperkeratozun simptomları növlərinə görə dəyişir. Follikulyar və parafollikulyar, ən çox görülən variantlar kimi, aşağıdakı əlamətləri mövcuddur:
sıx papullar (sızanaqlar)-boz-sarı və ya qəhvəyi-qırmızı, diametri 2-3 mm,kiçik nöqtəli
lövhələrə birləşə bilən çoxsaylı papullar;
qaşınma;
müxtəlif dərəcədə ağrı.
Piqmentli və ya depigmentasiya olunmuş izlər sağalmış elementlərin yerində əmələ gələ bilər.
Üzdəki hiperekeratotik dəyişikliklər yalnız dəri büküşlərinin qalınlaşması ilə müşayiət olunmur, eyni zamanda görünüşə kobudluq verir. Bəzi hallarda, göz qapaqlarının çapıq eversiyası, ağız deformasiyası,üz dərisinin dartılması baş verə bilər.
Dabanın hipekeratozu keratinləşmiş təbəqənin çatlamasından yaranır.Nəticədə dabanlarda ağrılı və uzun müddət sağalmayan çatlar əmələ gəlir. Onları müalicə etmək üçün keratolitiklər istifadə olunur.
Aktinik hiperkeratoz ən təhlükəli variantlardan biridir, çünki skuamöz hüceyrəli karsinoma riskini artıra bilər. Aktinik hiperkeratoz bir neçə ardıcıl inkişaf mərhələsindən keçir.
İlkin mərhələyə uyğun gələn eritematoz forma,morfoloji elementlər dərinin atrofiyası fonunda yaranır. Baş dərisində, üzdə, servikal bölgədə və əllərin arxasında çəhrayı və ya ət rəngli ləkələr görünür. Ləkələr mikroskopik çatlarla örtülmüşdür. Sərbəst buraxılan ekssudat tədricən quruyur.Proses dərinin orta dərəcədə quruması ilə müşayiət olunur, üzərində əhəmiyyətli qırışlar, nazik dəridən görünən çoxsaylı genişlənmiş kapilyarlar vardır.
Pigment forması
Daha sonra pullu eritematoz papulalar (sızanaqlar) və pulcuqlar yaranır. Bu mərhələdə patoloji elementlərin əhəmiyyətli piqmentasiyası görünür. Lezyonlar tez-tez,bir-biri ilə birləşir və 10 sm və ya daha çox konglomeratlar əmələ gətirir.
Keratotik forma
Bu mərhələdə səpgilər periferiya boyunca böyüyə bilər. Hiperkeratoz dəyişikliklər səpgilərin səthində bozumtul-sarı şəkildə təyin olunur. Bəzi xəstələrdə pustulyar elementlər əmələ gələ bilər.Bu mərhələdə dəri sərt və kobuddur. Bədəndəki səpgilər dodaqların qırmızı haşiyəsinin aktinik zədələnməsi ilə birləşə bilər.
Səbəbləri
Skuamöz epitel hüceyrələrinin patoloji keratinizasiyasının inkişafına səbəb olan faktorlar dəqiq müəyyən edilməmişdir. Hiperkeratoz üçün risk faktorları bunlar ola bilər:
bədəndə A vitamini çatışmazlığı;
karbohidrat metabolizmasının pozulması;
sistemli qaraciyər, böyrək zədələnməsi;
dərinin təkrarlanan mexaniki travması;
hamiləlik dövründə hormonal dəyişikliklər;
irsiyyət (hiperkeratozun bəzi variantlarında).
Bədxassəli şişlərin inkişaf tezliyinin artması ilə əlaqəli olan aktinik tipli hiperkeratozun ən əhəmiyyətli səbəbi ultrabənövşəyi radiasiyanın dəriyə həddindən artıq təsiridir. Aktinik keratoz ən çox cənub bölgələrinin ağ dərili sakinlərində, əsasən I–II dəri fototiplərində yaranır. Xəstəliyin kəskin və xroniki versiyasının ayırd edilməsi: Kəskin, qısa müddətdə böyük bir dozada günəş radiasiyası alan xəstələrdə, xroniki – ömrü boyu mütəmadi olaraq şüalanan şəxslərdə meydana gəlir və nəticədə əhəmiyyətli bir dozada insolasiya yığılır.
Aktinik hiperkeratoz yaşlı kişilərdə daha çox görülür və daha çox bu vəziyyət daxili orqanların transplantasiyasından sonra və immunosupressiv terapiya alan xəstələrdə inkişaf edir. Yaşlı bir insanda, atipik keratinizasiyanın inkişaf riski daha yüksəkdir. Aktinik hiperkeratozun inkişafında papillomavirus infeksiyasının rolu da istisna edilmir.
Müalicə
Hiperkeratozun müalicəsi həm konservativ tədbirlər, həm də minimal invaziv ambulator prosedurlar vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Optimal müalicə proqramı hiperkeratotik dəyişikliklərin növü, onkoloji risk dərəcəsi və xəstənin estetik narahatlıqları nəzərə alınmaqla həkim tərəfindən seçilir.
Konservativ müalicə
Hiperkeratozun müalicəsi,klinik tövsiyələrə görə, bəzi dərmanların,A və E vitaminlərinin, retinoidlərin kurs qəbulunu əhatə edə bilər. Patoloji prosesin xüsusilə aqressiv olduğu bəzi hallarda,qlükokortikosteroid dərmanlar da istifadə edilə bilər. Bunlar ikincil iltihab reaksiyaya maneə törədirlər və dərini «sakitləşdirməyə» imkan verirlər.
Yerli olaraq, keratolitik maddələr həddindən artıq keratinizasiya ocaqlarına tətbiq oluna bilər.
Ayaq barmaqlarının və ya əllərin göbələk infeksiyasının nəticəsi olan subungual hiperkeratozda antimikotik terapiya göstərilir. Yerli və sistemli antifungal dərmanların geniş arsenalına baxmayaraq bu çətin bir prossesdir.
Cərrahi müalicə
Bəzi hallarda konservativ terapiya istənilən nəticəni əldə etməyə imkan vermir. Bu vəziyyətdə patoloji keratinizasiya sahələri lazer, işıq enerjisi və ya elektrokoaqulyatorla ilə müalicə edilə bilər.
Aktinik hiperkeratoz, hüceyrələrdə aktiv yayılması və potensial bədxassəli xəstəliyə çebrilməsi ilə xarakterizə olunur. Buna görə də, bu xəstəlikdə ümumi qəbul edilmiş taktika keratomların aradan qaldırılmasıdır. Keratoz ocaqlarının müalicəsinə cərrahi və qeyri-invaziv üsullar hazırlanmış və geniş istifadə edilmişdir. Göstəricilərə görə çıxarılan material histoloji müayinəyə göndərilir. Aktinik keratomları xaric edilənilən bütün xəstələr dermatoloqun nəzarəti altında olmalıdır, çünki xəstəliyin təkrarlanma riski istisna edilmir. Bu vəziyyətdə skuamöz hüceyrəli karsinoma riskləri artır.
Qarşısının alınması
Əsas profilaktika metodu dərini ultrabənövşəyi radiasiyanın aqressiv təsirindən qorumaqdır. Günəşə çıxarkən qoruyucu maddələr tətbiq etmək, təhlükəsiz saatlarda günəş vannası qəbul etmək və dəri gigiyenasına nəzarət tövsiyə olunur.
Reabilitasiya
Keratom müalicəsindən sonra tövsiyə olunur:
ətraf bölgədə,mütəmadi olaraq həkimin təyin etdiyi vasitələrdən istifadə etmək;
toxuma tam sağalana qədər müayinələrə gəlmək;
Sağalana qədər yaranı islatmamaq.